In een eerder blog ‘Ademt’ jouw school leren? – Onderwijskunstig heb ik de vraag aangekaart, waarom je met je school een lerende organisatie of professionele leergemeenschap zou willen zijn. Maar dan? Als je de meerwaarde ziet? Waar begin je?

Om problemen heen lopen?

In elke school en organisatie zijn er problemen en uitdagingen die steeds weer op je pad komen. Deze steeds weer terugkerende uitdagingen zorgen vaak voor stress en spanning. En gewoonlijk reageer je daar als team en/of individu op met dezelfde automatische reactie: je begint er niet aan of je rationaliseert het of misschien word je wel overdreven ordelijk om maar een gevoel van controle te houden. Ook zou je je neerslachtig en machteloos kunnen voelen, je twijfelt aan jezelf en geeft jezelf de schuld en laat het op zijn beloop.

Dit klinkt behoorlijk psychologisch. Wat is dan de link met een professionele leergemeenschap? Juist die problemen waar je samen omheen loopt en waarvan je misschien de oorzaak niet kent, kunnen een interessant uitgangspunt zijn voor een professionele leergemeenschap.

Voorwaarden voor een professionele leergemeenschap

Onderzoek eens samen welke problemen en uitdagingen steeds terugkeren. Want dit zijn thema’s waar wat te leren en ontwikkelen valt. Zo’n uitdaging zou kunnen zijn ‘omgaan met bepaald gedrag’ ‘executieve functies’ of ‘differentiatie’. Zet zo’n onderwerp op de kaart en ga met een aantal betrokken mensen met dit thema aan het werk.

1. Daarmee heb je al direct de eerste voorwaarde bij de kop. Om te kunnen starten met een professionele leergemeenschap heb je allereerst een gezamenlijk doel nodig. Iets waar je met elkaar voor kunt gaan. Een gezamenlijk doel dat relevant is voor de betrokken personen.
2. Deelnemers aan de gemeenschap zijn een andere voorwaarde. Wie voelt zich betrokken op het onderwerp? Als je ervoor kiest om deel te nemen aan een professionele leergemeenschap dan betekent dat ook dat je je committeert om bij te dragen. Deelname is vrijwillig, maar niet vrijblijvend.
3. Een gemeenschap ben je natuurlijk niet zomaar. Besteed aandacht aan de groei van het team. Samenwerken aan een gezamenlijk doel, concrete resultaten en succes lokt teambuilding uit. Maar het is met name van belang om zorg te dragen voor een veilige plek waar het mogelijk is om meningen, ervaringen en gevoelens te delen.
4. De kennis en ervaring van de groep zijn een heel belangrijk uitgangspunt voor de professionele leergemeenschap. Natuurlijk is ook gebruik van literatuur en input van externen bruikbaar, maar in de PLG wordt ervan uitgegaan dat 80% van de kennis over een onderwerp al beschikbaar is binnen de professionele leergemeenschap zelf.
5. De basis van een professionele leergemeenschap is dat het ook daadwerkelijk iets oplevert voor de verbetering van de dagelijkse onderwijspraktijk. Een goede manier om hier vorm aan te geven is door gebruik te maken van een verbetercyclus, zoals bijvoorbeeld het Plan-Do-Check-Act-model. Reflecteren en feedback vormen een belangrijk bestanddeel om te komen tot een uitkomst die zo goed mogelijk aansluit bij het onderwijs.
6. Een model zoals de PDCA-cyclus, geeft al enigszins richting aan hoe de professionele leergemeenschap er tijdens bijeenkomsten komt uit te zien. Ontwikkel gezamenlijk werkgewoontes die het samenwerken en samen leren bevorderen en waarin ruimte is om elkaar te ondersteunen. Zorg voor een vaste structuur van de bijeenkomsten en maak gebruik van passende werkvormen om te zorgen voor een doeltreffend manier van werken. Dit zorgt ervoor dat het overleg elke keer inhoudelijke uitkomsten heeft, die direct in de praktijk kunnen worden ingezet.
7. Het visueel maken van het doel en van wat er wordt besproken, maakt de inhoud begrijpelijker, zorgt ervoor dat de inhoud beter blijft hangen en zet daardoor eerder aan tot ander gedrag. Oorzaken, verbanden en relaties worden sneller zichtbaar doordat je het daadwerkelijk voor je ziet. Door de visuele producten te laten hangen blijven ze een reminder en nodigen ze uit tot gesprek. Wanneer je de visuele producten steeds bijwerkt en aanpast verworden ze niet tot het behang, maar blijven ze betekenisvol.
8. Niet alleen het ‘product’ waaraan gewerkt wordt in de professionele leergemeenschap is onderwerp van reflectie en feedback. Ook voor het proces zelf is dit van wezenlijk belang. Door samen aan het eind van een sessie terug te blikken op het proces zelf, wordt het samenwerken efficiënter en plezieriger. Eventuele knelpunten kun je met elkaar bespreken en oplossen, maar ook aandacht voor wat goed gaat, draagt bij aan een prettige leeromgeving.

Zo ontwikkel je samen naar een lerende cultuur waarin onderling vertrouwen de basis vormt om het onderwijs op je school daadwerkelijk te verbeteren.

Geïnspireerd op Starten met een Professionele Leergemeenschap-PLG-teams in het onderwijs van Maarten Bruns en Martin Bruggink.